نگارش فصول پایان نامه همیشه یه کابوس برای دانشجویان چه در مرحله کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا است. بعد از مراحل مدلسازی و نوآوری که خود پروسه مهمی است و حتما در مقالات و دوره های آموزشی به آن خواهیم پرداخت، مرحله جمع آوری چرک نویس ها و گزارشات و نگارش فصول پایان نامه برای خیلی از دانشجویان گیج کننده و مبهم است. از این رو در در این مطلب می‌خواهم به زبان ساده در خصوص نوشتن فصول پایان نامه ارشد (انجام پایان نامه ارشد) براساس تجربیات چند ساله‌ام خصوصا در حوزه داده کاوی و علم داده، نکاتی رو بیان کنم.
هدف اصلی این مقاله اشاره به تقسیم بندی مرسوم که در شیوه نگارش همه دانشگاه‌ها بیان شده، مسلماً نیست. نکته‌های کلیدی را به ترتیب همان فصول پایان نامه عنوان می‌کنم:
عنوان پایان نامه
براساس قوانین دانشگاه، عنوان پایان نامه عموماً همان عنوان انتخابی و ثبت شده در پروپوزال است. از این نظر در هنگام تدوین پروپوزال (که یک پیشنهاد نامه است) توصیه‌ای که همیشه به دانشجویان دارم این است که سعی کنید عنوان را کلی و ترجیحاً بدون جزئیات انتخاب کنید. به این دلیل که اگر در فاصله‌ی شش ماهه پروپوزال تا دفاع، مجبور به تغییر تکنیک و الگوریتم شوید (موضوعی که خیلی اوقات ممکن است اتفاق افتد)، عنوان پروپوزال متناقض با تکنیک اصلی کار نباشد. مثالی برای دانشجویان کارشناسی ارشد با موضوع تحلیل داده و داده کاوی می‌زنم. یک عنوان مناسب برای پایان نامه ارشد نرم افزار می‌تواند اینگونه باشد:
ارائه یک مدل پیشنهادی جهت پیش بینی ریسک اعتباری مشتریان با تکنیک‌های ترکیبی و انتخاب ویژگی
در این عنوان من در مورد الگوریتم خاصی از روشهای جمعی و یا انتخاب ویژگی مانند الگوریتم ازدحام ذرات نام نبردم؛ زیرا هدف اصلی فاصله زمانی از پروپوزال تا دفاع، شبیه سازی تکنیک‌های مختلف بر روی داده مناسب برای رسیدن به هدف خاص و انتخاب روش با دقت مناسب است. چیزی که در زمان تدوین پروپوزال در حد سؤال تحقیق و یا فرضیه تحقیق است. یعنی چیزی که هنوز اثبات نشده است وباید در این فاصله روی آن تحقیق کنیم.
نکته دیگر این است که حتی در زمان تدوین پروپوزال ممکن است، حتی مجموعه داده مورد نظر جمع آوری نشده باشد و انتخاب روش اصلی برای مثال شبکه عصبی در عنوان بدون شبیه سازی اشتباه بزرگی است؛ زیرا ممکن است شبکه عصبی با آنکه روش پرقدرتی است؛ اما بر روی داده‌ای که در دست دارید، دقت پایینی داشته باشد. پس در مورد داده‌ای که هنوز وجود ندارد، بهتر است پیش بینی نداشته باشیم.
در داده کاوی برخلاف آمار فرضیه قطعی وجود ندارد.
چکیده پایان نامه
نوشتن چکیده، نهایی‌ترین بخش پایان نامه است. یک چکیده خوب باید مشخص کند در این پایان نامه به صورت کلی، چه روشی، چرا، در چه حوزه‌ای و با چه نتایج و نوآوری انجام شده است. بخش اول چکیده: موضوع اصلی تحقیق، مشکلات و دلایل انتخاب موضوع تعریف می‌شود. در پاراگراف دوم تکنیک‌های انتخابی و جامعه آماری معرفی می‌شود و در آخر نتایج روش با دلایل توضیح داده می‌شود. با توجه به نام چکیده باید تمام این مراحل خلاصه وار و کلی گفته شود و از گفتن جزییات باید پرهیز کنیم. نکته‌ای که بسیار مهم است، به هیچ عنوان نباید رفرنسی در چکیده قرار دهیم.
فصل اول پایان نامه
فصل اول توسعه یافته بخش‌های اصلی پروپوزال شامل موارد زیر است:
- مقدمه
- بیان مساله
- اهداف
- فرضیه های تحقیق
- ضرورت تحقیق
منظور ازمفهوم توسعه یافته این است که حالت کلی و پیشنهادی پروپوزال (مثل پیشنهاد چند روش جهت شبیه سازی) را در فصل اول پایان نامه نداریم. و تدوین این فصل شروع، باید بعد از شبیه سازی و انتخاب تکنیک اصلی و روش دقیق کار باشد. برخلاف تصور عموم، فصل اول کپی شده پروپوزال نیست و باید یگ گام جلوتر از مفاهیم پروپوزال باشد.
فصل دوم پایان نامه
در ادامه انجام پایان نامه ارشد، این فصل همان بخش ادبیات تحقیق است، ادبیات تحقیق شامل موارد زیر است:
- توضیح مفاهیم، الگوریتم و تکنیک‌هایی است که در پایان نامه کار شده است. توضیحات باید با جزئیات، فرمول در صورت وجود و رفرنس دهی مناسب (مقاله و کتاب معتبر) باشد. به دلیل اهمیت کار پایان نامه، مفاهیم باید ترجمه شده منابع جدید از ژورنال‌های معتبر باشد و از متون فارسی و کپی شده اینترنت باید پرهیز شود.
- بخش مقالات کار شده است که به ترتیب در ۸ یا ۱۰ سال اخیر در حوزه مورد نظر کارشده است. مرسوم است تعداد مقالات پایان نامه باید بیشتر از پروپوزال باشد و به دلیل فاصله شش ماه، باید به مقالات جدیدی که در این فاصله کارشده نیز اشاره شود.
فصل سوم پایان نامه
فصل سوم همان روش تحقیق پایان نامه است. برای پایان نامه‌های ارشد که نیاز به مدلسازی داریم معمولاً فرآیند و یا رویکرد خاصی انتخاب می‌شود. و براساس گام‌های فرآیند، نمودار (چارت) مدل به ترتیب مراحل کار رسم می‌شود. به عنوان مثال برای پروژه‌های داده کاوی مراحل کار شامل:
- درک نیازمندی‌های داده
- استخراج داده
- درک و تشریح داده
- مصورسازی و پاکسازی داده
- مدلسازی(در گام‌های مختلف)
- ارزیابی مدل
- گزارش نتایج
فصل چهارم پایان نامه
در این فصل براساس گام‌های ذکر شده در فصل ۳ و چارت مدل، نتایج مدلسازی و شبیه سازی باید گزارش شود. نوشتن مراحل کار باید به گونه ای باشد که داور کاملا با آنچه که دانشجو در این مدت انجام داده است اشراف داشته باشد. ترجیجا در کنار گزارش خروجی نرم افزار، باید جدول و چارت مقایسه و تحلیل مدل ها در فایل ورد رسم شده تا نتایج وضوح بیشتری داشته باشد. معمولا بهتر است خروجی نرمافزار در اکثر پایان نامه ها به توصیه اساتید در بخش پیوست قرار گیرد.
فصل پنجم پایان نامه
در بخش مقدمه این فصل، باید خلاصه تمامی فصول و آنچه که از ابتدا تا انتها، در تحقیق انجام شده است در این بخش با نمودارهای مقایسه ای آورده شود. نتیجه گیری کلی، تحلیل و نوآوری روش را بیان می کنیم. در صورت وجود محدودیت ها و چالش ها، این بخش را در انتهای کار اضافه می کنیم. به عنوان مثال یکی از محدودیت ها برای کارهای تحلیل داده، مرحله جمع آوری داده است که معمولا به دلایل امنیتی ممکن است با محدودیت حجم و دسترسی داده مواجه بود و می توان توسعه داده را یکی از پیشنهادات آینده نیز بیان نمود. امیدواریم از خواندن مقاله‌ی نگارش پایان نامه پایان نامه داده کاوی در آکادمی دیتالوک لذت برده باشید.